هۆکارەکانی دواکەوتنی مووچە و ژیانی سەغڵەتی خەڵکی هەرێمی کوردستان

ئاژانسی هەواڵی مێهر، بەشی نێودەوڵەتی_ حەلیمە مەڵایی:ماوه‌ی زیاتر لە حەوتەیەکە 12 مامۆستا و فه‌رمانبه‌ر له‌به‌رده‌م نوێنه‌رایه‌تی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان له‌ سلێمانی مانگرتنیان له‌ خواردن و خواردنه‌وه‌ و ڕاگه‌یاندوه‌ و داوا ده‌كه‌ن گوزه‌رانی موچه‌خۆران باش بكرێت و چیتر مووچه‌ نه‌كرێته‌ قوربانی كێشه‌كانی نێوان هه‌رێمی كوردستان و به‌غدا.

داواكردنی مووچە، مافێكی سەرەتایی فەرمانبەرانە و ئەركی حكومەتە بە هەرشێوەیەك بێت مووچە بۆ فەرمانبەرانی دابین بكات، بەڵام ماوەی دە ساڵە لە هەرێمی کوردستان مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و مامۆستایان بە کەمی دەدرێت. دوا دەکەوێت یان نیوەمووچە وەردەگرن.

ئەمەش هۆکاری ناڕەزایەتی خەڵک و مووچەخۆران بووە و کێشە کۆمەڵایەتی و ناخۆشی دۆخی ژیان و بژێوی خەڵکی زیاتر کردۆتەوە.

لەمبارەوە هەواڵنێری ئاژانسی هەواڵی مێهر دیمانەیەکی لەگەڵ هەڵمەتحەمە شکور توێژەر و چاودێری پرسە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی کوردستان و عێراق، دیمانەیەکی ساز کردووە کە دەقەکەی لە خوارەوە دێت.

کێشەی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەران و مامۆستایانی هەرێمی کوردستان گشتیە؟ یان تەنیا لە سلێمانی و زۆنی سەوز وایە؟ چۆنە لە هەولێر و دهۆک ناڕەزایەتی بەم شێوە نابینین؟
🔹 سەبارەت بە بەشی یەکەمی پرسیارەکەت، بەڵێ کێشەی موچەخۆران کێشەیەکی گشتییە لە هەرێمی کوردستان، بۆ نمونە مۆستایەک لە پارێزگای دهۆک یان لە پارێزگای هەولێر لەگەڵ موچەخۆرێک لە پارێزگای سلێمانی لە یەک کاتدا موچەکانیان وەردەگرن، وەک چۆن فەرمانبەرێک لە سلێمانی موچەی پێ نەدرابێت یان لە موچەکەی بڕابێت یاخود پاشەکەوت کرابێت، بۆ موچە خۆرەکانی هەولێر و دهۆکیش بە هەمان شێوە بووە.
بەڵام پرسیارە جدییەکە ئەوەیە بۆچی ناڕەزاییەتییەکان زۆرتر لەسنوری پارێزگای سلێمانی سەرهەڵدەدەن؟ تا لە سنوری هەولێرو دهۆک؟
سەرهەڵنەدانی ناڕەزایی، بایکۆت، خۆپیشاندان و مانگرتن، یا هەر هەوڵێکی دیکەی مەدەنی لە هەولێر و دهۆک بە مانای ئەوە نیە، کە موچەخۆران و مامۆستایان و فەرمانبەرانی ئەو زۆنە ڕازین بەوەی کە زیاتر لە 10 ساڵە لە کاتی خۆیدا مافە داراییەکانیان وەرناگرن، زۆرجاریش بینراوە، کە ئەوانیش ناڕەزایەتییان دەربڕیوە، بەڵام دەکرێت بڵێین هاوشێوەی ناڕەزایتییەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی نەبووە، ئەمەش دەکرێت بۆ دوو هۆکاری سەرەکی بگێڕینەوە، ئەوانیش، یەکەم؛ هەر لە مێژەوە لە ڕووی کۆمەڵناسی و پێکهاتەی کۆمەڵایەتییەوە باس لەوە دەکرێت خەڵکی سنووری پارێزگای سلێمانی بە سروشت سەرکێشترن و خێراترن لە وەڵامدانەوەی هەر زوڵم و ستەمێک کە بەرامبەریان بکرێت، ئەمەش دەکرێت لەژێر کاریگەری (مێژوو، کلتور، ئاستی ڕۆشنبیری بەشێوەیەکی ڕێژەیی، پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و ژینگە... هەر هۆکارێکی تر) لێکبدرێتەوە. دووەمینیشیان هۆکاری سیاسییە دەکرێت بڵێین ئەو کەشە سیاسییەی خەڵکی سنووری پارێزگای سلێمانی بۆخۆیانیان خوڵقاندووە، جیاوازە لەو دۆخەی کە لە پارێزگاکانی دیکەی هەرێم هەیە، بەتایبەتیش لە ڕووی ئازادی ڕادەربڕینەوە، ئەمە جگە لەوەی جۆرێک لە فرەیی لە ڕووی دابەشی بوونی سیاسییەوە لە سنووری پارێزگای سلێمانی تۆختر بەدی دەکرێت تا لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک، زۆرجاریش سەرەڕای ئەوەی یەکێتی بەشدارێکی سەرەکی حکومەتی هەرێمە بەڵام جارجاریش بۆ ڕازیکردنی شەقام وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی حکومەت مامەڵەی کردووە، ئەمەش ئەو دەرفەتەی زیاتر کردووە تا ناڕەزایەتییەکان لە سنوری پارێزگای سلێمانی سەرهەڵبدەن.

دەوترێت ته‌نها ساڵی ڕابردو زیاتر له‌ 100 ملیۆن به‌رمیل نه‌وت فرۆشراوه‌ و به‌ به‌های زیاتر له‌ 40 ملیار دۆلار زه‌وی هه‌ولێر و سلێمانی دابه‌شكراوه‌ به‌سه‌ر كۆمپانیاكاندا، حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆچی مووچە نادات؟ ئەم بابەتە بە سیاسی کراوە ؟ واتا گوشاری ئۆپزسیۆن و یەکێتیە لە سەر حکوومەتی هەرێم، پێش پێکهێنانی حکوومەتی نوێ یان هەر بە ڕاست بۆی بەڕێوەناچێت و ناتوانێ حوکمڕانی دروست بکات؟
بەڵێ زانیارییە فەرمی و نافەرمییەکان ئەوە پشتڕات دەکەنەوە، کە لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی ڕابردوودا ڕۆژانە زیاتر لە 310 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمهێنراوە و هەر بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە خوارتر لە نیوەی نرخی خۆی لە بازاڕەکانی ناوخۆ و هەندێکیشی بە قاچاخ و تانکەر ڕەوانەی دەرەوە کراوەو فڕۆشراوە، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە داهاتی ئەو نەوتە نەگەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی و سوودمەندی یەکەم کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکانی حزب بوونە لە پرۆسەکە نەک خەڵکی هەرێمی کوردستان، بەڵێ تەخاشان و پەخشان کردنی زەویش دیاردەیەکی دیکە کە بەچاو هەستی پێدەکرێت.
بەڵام سەبارەت بە دابینکردنی مووچە لە کاتی خۆیدا پرسێکی دەیکەیە، ئەوە ناشاردرێتەوە ئەم قۆناغەی ئێستا، لەدوای 25/3/2023 کە سەردەمی دوای ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمە بە شێوەی سەربەخۆ، جیاوازە لە سەردەمی ئابووری سەربەخۆ و هەناردەکردنی نەوتی هەرێم. دەکرێت بوترێت بەڵێ پرسی مووچە بوو بە قوربانی ململانێی سیاسی بەتایبەتیش لەم قۆناغەدا لە نێوان هەولێر و بەغدا، چونکە بەپێی دەستوور و یاسا پرسی دابینکردنی مووچەی مووچەخۆران لە هەرێمی کوردستان پرسێکی مەرکەزییەو لە ئەستۆی حکوومەتی عێراقدایە، بەڵام ئەمە بەمانای ئەوە نایەت حکومەتی هەرێمی کوردستان بەرپرسیار نیە لە پرۆسەکە، بەپێی دەستوور حکومەتی هەرێمیش بەرامبەر بە حکومەتی عێراق کۆمەڵێک پابەندێتی دارایی دەکەوێتە ئەستۆ و دەبێت پابەندبێت پێوەی.

بە کورتییەکەی هەردوو حکومەتی هەرێم و عێراق کێشە داراییەکانی خۆیان گرێداوە بە قوتی مووچەخۆرانەوەو پێویستە ئەم پرسە لە چوارچێوەی ململانێی سیاسی بهێنرێتە دەرەوە.

سەرەڕای بێکاری و قەیرانی دارایی و ئابووری خەڵکی هەرێمی کوردستان ، مووچه‌خۆرانیش تا ئێستا موچه‌ی مانگی 12ی 2024 و موچه‌ی مانگی 1ی 2025یان وه‌رنه‌گرتوه‌، له‌ چه‌ند ساڵی ڕابردوشدا ساڵانه‌ دو یان سێ موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران نه‌دراوه‌ و تائێستا حكومه‌ت چاره‌نوسی ئاشكرا نه‌كردووە، ئەم قەیرانە ئابووریەی هەرێمی کوردستانی تێکەوتوە؟ هۆکارەکەی چیە؟ چۆن چارەسەر ئەبێت؟
بەڵێ لە (120) مانگی ڕابردودا واتە لە (10) ساڵی ڕابردووی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، مووچەخۆران (60) مووچەیان وەک خۆی وەرگرتووە، (44)یان بە چارەک و لێبڕینەوە وەرگرتووە و (16) مووچەشیان پێ نەدراوە، بە دڵنیاییەوە چارەنووسی ئەو مووچانەش دیار نییە، بێگومان لە پاڵ لێبڕینی مووچەشدا ڕاگرتنی پێشینەکانی هاوسەرگیری و خانوبەرەو ڕاگرتنی دامەزراندن لە کەرتی گشتی و نەبوونی دەرفەتی یەکسانی کار، پێکەوە لێکەوتەی ئابووری و دارایی زۆری هەبووە، هۆکارەکانی پشت ئەم دۆخەش زیاتر لە هۆکارێکن کە پشکی شێری بە ڕاگەیاندنی ئابووری سەربەخۆ دەکەوێت، کە هەناردەی نەوت بە شێوەی سەربەخۆ نەیتوانی خۆشگوزەرانی دارایی بۆ خەڵکی کوردستان بەدیبهێنێت و داهاتی پێویست بە قازانجی گشتی دەستەبەر بکات، لە پاڵ ئەوەشدا قۆرغکردنی بازاڕو گەندەڵی و ناشەفافییەت هۆکاری دیکەی پشت دیاردەکەن.
باشترین هەوڵێکش بدرێت دەکرێت بوترێت، بە پلەی یەکەم شەفافییەت و بردنی یاسای بودجەی هەرێمی کوردستانە بۆ نێو پەرلەمان کە لە ساڵی 2013 ەوە هیچ یاسایەک دەرنەچوێندراوە، هاوکات سەروەری یاسا و ڕەخساندنی هەلی کار و کێبڕکێی شەفاف و ئازاد لە بازاڕدا و دوورخستنەوەی دەستی حزبە سیاسییەکانە لە نێو کەرتی ئابووری و دارایی هەرێم.
لەسەر ئاستی عێراقیش چارەسەر گەیشتنە بە ڕێککەوتنی جدی و بنجبڕە، بەپێی دەستور و یاساو پابەندبوونی هەردوو حکومەت بە ڕێککەوتنە ئابورییەکان لەسەر بنەمای یاسا نەک ڕێککەوتنی سیاسی.