ئاژانسی هەواڵی مێهر، بەشی نێودەوڵەتی: لە دانیشتنی نێودەوڵەتیی "چەکدانانی حزبوڵڵا و داهاتووی لوبنان" لە لایەن ئاژانسی هەواڵی مێهرەوە بە ئامادەبوونی ئەحمەد دەستماڵچیان(باڵوێزی پێشووی ئێران لە لوبنان و ئۆردۆن)، محەمەد خاجوویی(بەڕیوەبەر گرووپی توێژینەوەی لوبنان لە توێژینگەی ستراتژیکی ڕۆژهەڵاتی ناوین)، محەمەدعەلی حەسەننیا(کارناسی پرسەکانی جیهانی عەرەب)، محەمەد سەرفی(سەرنووسەری ڕۆژنامەی تاران تایمز)، محەمەدڕەزا مورادی(بەڕیوەبەری گشتیی نێودەوڵەتی و هەواڵی دەرەوەیی ئاژانسی مێهر)، زێنەب فەرحات(کارناسی کەناڵی نەبای لوبنان)، د. عەلی ئەحمەد(توێژەری پرسە سیاسییەکانی لوبنان) و ئەحمد عەبدولوەهابولشامی(کارناسی کەناڵی "المسیرە"ی یەمەن، کارناسانی ئێرانی و لوبنانی و یەمەنی، هەوڵ درا پرسی چەکدانانی حزبوڵڵای لوبنان لە کەشی دەسەڵاتدارێتی جوزێف عەون، نەواف سەلام و تاقمێکی تری گوێڕاێەلی ئەمریکی تاوتوێ بکەن.
چەکدانانی حزبوڵڵا پێشێلکردنی یاساگەلی تایفە
محەمەد ڕەزا مورادی لە سەرەتادا پرسی چەکدامانی حزبوڵڵای لوبنان بە تایبەت لە کاتێکدا کە هێشتا 5 شوێنی باشووری لوبنان لە بندەستی ڕژیمی زایۆنیدایە، بە مەترسییەکی گەورە بۆ ئاسایش و سەقامگیریی ناوخۆیی لوبنان زانی و وتی: شێخ نەعیم قاسمی ئەمینداری گشتیی نوێی حزبوڵڵا جەختی لەوە کردووە کە کەربەلایی شەڕ دەکەن و چەک دانان و ئەم قسە هەڕەشەی شەڕی ناوخۆیی بەدواوەیە و کارناسان لەو باوەڕەن کە تێکچوونی ئاسایش و سەقامگیریی ناوخۆیی لوبنان ناوچەکانی تریش تێوەدەگلێنێت. لە لایەکی ترەوە چەکدانانی یەک لایەنەی حزبوڵڵا لە لایەن دەوڵەت، پێشێلکردنی یاساکانی تایفە و هەموو دەزانین کە حزبوڵڵا پێشتریش ڕایگەیاندووە کە تا کاتێک داگیرکاری هەبێت، چەک دانانێت و ئێستاش داگیرکاری هەر ماوە و پێویستە دەوڵەت بۆ قۆرغەکردنی چەک لە دەستی خۆیدا ستراتژییەکی کۆگری بەرگریی هەبێت.
پرسەکانی ناوچە لە دەلاقەی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان
محەمەد سەرفی وێڕای هەڵسەنگاندنی دانیشتنەکە و مژارەکانی، ڕایگەیاند: پرسی چەکدانانی حزبوڵڵا، پرسی ئێرانە و نەک بەو هۆیەی کە تاران پاڵپشتی لە حزبوڵڵا دەکات، بەڵکوو بەەو هۆیەی کە هەموو وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوین و ڕۆژئاوای ئاسیا پرسی هاوبەشیان هەیە و پاش 7ی ئاکتەوبر و ئۆپەراسیۆنی گەردەلوولی ئەقسا ئەم پەیوەستبوونە زیاتر پەرەی سەندووە و لەو سۆنگەوە گومانێک لەوەدا نییە کە ڕووداوەکانی ئێستای لوبنان، کاریگەری لە سەر ئاسایشی نیشتمانی ئێرانیشدا دادەنێت.
کۆتایی تەکوزیی کۆن و سەرهەڵدانی تەکوزیی نوێ
ئەحمەد دەستماڵچیان بە ئاماژە بە دۆخی هەستیاری ئێستاکەی ناوچە، وتی: لە سەردەمێکداین کە تەکوزیی کۆن ڕوو لە داڕمانە و توکووزیی نوێ سەرهەڵدەدات و لەمناوە دوو بەرەی بنەمایی و دیاریکەر لە ناوچەدا دژی یەک وەستاون و کە لایەکیان سێکۆچکێنیی شۆم و لایەنی بەرامبەری ئێران و بەرەی بەرخۆدانە. ئەمە نیشان دەدا کە ئەو شەڕە شەڕێکی دیاریکەرە و بەو پێیە لایەنەکان وەک زەنجیر پێکەوە پەیوەستن: شەڕی 12 ڕۆژەی ئێرانم بە چەکدانانی لوبنان، چەکدانانی لوبنان بە گوشارخستنە سەر حەشدی شەعبی. بۆیە دەبێ ئەم ڕووداوە لە بنەماوە هەڵسەنگێندرێت و پێویستە وڵاتانی عەرەبیش بزانن کە چەکی بەرخۆدان لە بەرامبەر ڕژیمی زایۆنی بۆ بەرگرییە و ئەگەر ئەو چەکە لە حزبوڵڵا بستێنن، چیتر هیچ وڵاتێک لە داگیرکاریی ئیسترائیل ئەمانی نابێت.
پلانمی چەکدانانی حزبوڵڵا نامومکینە
محەمەد خاجوویی، ڕایگەیاند: چەکی حزبوڵڵا بەرهەمی داماوی و بێدەرەتانیی دەوڵەتانێکی وەک لوبنان و سووریایە و لەو سۆنگەوە بەڵگەهێنانەوەی دژبەرانی چەکی حزبوڵڵا، ڕوانینێکی دروستیان هەیە کە دەڵێن چەک دەبێ بە دەستی ئەرتەشەوە بێت. بەڵام دەوڵەتانێک کە توانای ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانیان و لەوان ئاسایشی هاووڵاتیانیان نییە، ئایا دەتوانن چەک لە کەسانێک کە لەوان باشتر ئەو کارە دەکەن، بستێنن؟ چونکە وەک دەزانین ئەرتەشی لوبنان تەواو لە بندەستی ئەمریکایە و بێئیزنی ئەمریکا ناتوانێ چکۆلەترین چەکیش بکڕێت. بۆیە لە کاتێکدا کە ئەرتەش خۆی خاوەنی چەکەکانی نییە، چۆنە پلانی "لەناوبردنی چەکی حزبوڵڵا" ئاراستە دەکات. بێ ئەوەی بزانێت بەو کارەی هاوسەنگی ناوچە لەناو دەبات و بەمکارەی دەبێتە هۆی داسەپانی هاوکێشەی نوێی ئەمنیی ڕژیمی زایۆنی، ئەویش بە تایبەت لە کاتێکدا کە ئەمریکا ئیزنی بەهرەمەندی لە چەکی حزبوڵڵا بە ئەرتەشی لوبنان نادات. کەواتە لە دۆخێکدا کە ئەرتەش توانای وەردەرنانی داگیرکەرانی نییە، چەکداماڵین لە حزبوڵڵا واتە خۆکوژیی یەکجاری.
ناوبراو بە ئاماژە بە پێگەی شیعەکانی لوبنان و شەڕی هاوکاتی تایفەیی شیعە لەگەڵ ڕژیمی زایۆنی و تەکفیرییەکان لە سنوورەکانیان لەگەڵ سووریا، ڕاشیگەیاند: لە گۆشەنیگای شیعەوە، چەکدانانی حزبوڵڵا واتە بێ بەرگریبوونی شیعە وەک تایفەیەکی لوبنانی لە بەرامبەر دوژمنی بیانی و لەو سۆنگەوە ئەو ڕاپەراندنی ئەو بڕیارە نامومکینە و جێبەجێکردنی شەڕی ناوخۆیی بەدواوەیە.
حزبوڵڵای لوبنان خاڵی ناوەندیی پرسە ناوچەییەکانی ئێرانە
محەمەدعەلی حەسەننیا، بە بیرهێنانەوەی هولەمرجی لوبنان و سووریای دەیەی 80ی زایینی و سەرهەڵدانی حزبوڵڵا، وتی: پرسی چەکدانانی حزبوڵڵا بەو ئاسانییە نییە، چونکە حزبوڵڵا مووشەک و درۆنی هەیە و لەو سۆنگەوە ڕەهەندەکانی جێبەجێكردنی ئەو پلانە ئاڵۆزە و تەنانەت ئەگەر حزبوڵڵا ئەو چەکانەش رادەستی دەوڵەتی لوبنان بکات، دەوڵەت توانای بەکارهێنانیانی نییە و وادیارە دوژمن بەهیوای لەناوبردنی ئەو چەکانەیە نەک ڕادەستکردنیان بە ئەرتەشی لوبنان. لە لایەکی ترەوە لوبنان شوێنی دەورگێڕانی ئەکتەران و وڵاتنی جۆراوجۆری ناوچەیی و سەرووناوچەیی وەک ئێران، عەرەبستان، فەڕەنسا، ئەمریکا و ڕژیمی زایۆنییە و بێگومان ویستی ئەوانە کە لوبنان دادەبەزێندرێت. دیارە ئەگەر باوەڕمان وابێت کە هەر تایفەیەک لە لوبنان بەستێنی دەورگێڕانی یەک لەو ئەکتەرانەیە، مەحاڵە دەوڵەتێک بتوانێت لە لوبناندا تایفەکانی لەبەر یەک هەڵوەشێنێتەوە و حزبوڵڵاش کە باڵی زاڵ بە سەر ڕەوتی تایفەیی لوبنانە، خۆی خاڵی ناوەندی پرسە ناوچەییەکانی ئێرانە؛ ئەوە حزبوڵڵای لوبنانە دوچێتە یەمەنش و ڕاهێنانی ئەوێ لە ئەستۆ دەگرێت، حزبوڵڵای لوبنانە کە لە کاتی هێرشی داعش بۆ سەر عێراق، فەرماندەکانی دەنێرێتە عێراق و لە 48 کاتژمێردا یارییەکەی بە قازانجی بەغدا دەگۆڕێت.
حزبوڵڵا چەکی خۆی دانانێت
عەلی ئەحمەد بە ئاماژە بە هێژمۆنیی ئەمریکا بەسەر لوبناندا و هاوکات شکستی ڕژیمی زایۆنی لە تێکشکاندنی بەرەی بەرخۆدان و حزبوڵڵا لە ناوخۆی وڵاتەکانیاندا بۆ گەیشتن بە ستراتژییەکانی لە ماوەی 18 ساڵدا و هەروەها پێشێلکارییەکانی لە ئاگربڕدا، ڕایگەیاند: ئەوڕۆکە دەوڵەتی لوبنان بەپێی ڕۆژەڤی ئەمریکایی هەوڵی چەکداماڵین لە حزبوڵڵا دەدات و سعوودییەکان بۆ ئەو مەبەستە گوشارێکی زیاتریان خستۆتە سەر دەوڵەتی جۆزێف عەون و سەرەڕای هوشدارەکان لەبارەی مەترسیی هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆیی پاش چەکدانانی حزبوڵڵا، عەرەبستان وتوویەتی تەنیا چەکدانانی حزبوڵڵای بۆ گرینگە و نەک شەڕی ناوخۆیی. بەوەشەوە حزبوڵڵا پێداگرە لەوەی کە تا دەستدرێژی و داگیرکارییەکانی ڕژیمی زایۆنی لە خاکی لوبناندا بەردەوام بێت، چەک دانانێت و جەخت لە گفتوگۆ لەبارەی ستراتژیی بەرگریی لوبنان لە بەرامبەر هەڕەشەکان دەکات و تەنیا بەو مەرجە هاوکاریی دەوڵەت دەکات. چونکە بۆ حزبوڵڵا پاراستنی لوبنان گرینگە و ئەو پاراستنە پێویستی بە هێزە و بۆ گەیشتن بەو هێزە یەکگرتن و گەیشتن بە "ستراتژیی بەرگریی نیشتمانی" گرینگە و لەو ئەگەرەدا، بەرخۆدان ئامادەیە هەموو بالە هێزەکانی بباتە ژێر خزمەتی ئەو ستراتژییە. بەو پێیە ئەگەر بڕیار بێت حزبوڵڵا چەکی خۆی بەبێ لێکدانەوەی ستراتژیی بەرگری لە لوبنان دابنێت، خەڵکی باشووری لوبنان لە بەرامبەر هێرشەکانی زایۆنی بێ بەرگری دەبن و هیچ هیوایەک بە پڕچەککردنی ئەرتەش یان پاڵپشتی لە لوبنان نامێنێت. ئەوە لە کاتێکدایە کە ئەمریکاییەکان ڕایانگەیاندووە کە هیچ گەڕەنتییەک لەبارەی کۆتایی شەڕ و کشانەوەی ڕژیمی زایۆنی لە خاکی لۆبنان نادەن. لە ئاوەها هەلومەرجێکدا لە هیچ کوێی جیهاندا قبووڵ ناکرێت کە چەک دابنرێت. کەواتە تاقە ڕێگەی مومکین بۆ دەوڵەتی لوبنان کشانەوەی لەو گەڵاڵەیە و قبووڵکردنی گفتوگۆکان لە چوارچێوەی ستراتژیی بەرگریی لوبنانە.
چەکی حزبوڵڵا شەڕەفی ئۆمەی ئیسلامییە
ئەحمەد عەبدولوەهابولشامی، بە ئاماژە بەوەی کە دوژمن بەدوای ئەوەوەیە کە حزبوڵڵا بێ چەک بێت، بۆ ئەوەی هێرش بکاتە سەر لوبنان و ڕایگەیاند: ئەوان باش دەزانن کە لە 2000ـهوە ئەوە چەکی حزبوڵڵا بوو کە پێشی بە هێرشەکانی ڕژیمی زایۆنی گرتووە و لوبنانی ئازاد کردووە و ئێستا بە چەکداماڵینی حزبوڵڵا هەوڵی سڕینەوەی پرسی فەلەستین دەدەن. کەواتە ئەمریکا و ڕژیمی زایۆنی بەدوای ستاندنەوەی چەک لە ئازادیخوازان و خەڵکانی بەشەڕفن و دەزانن چەکی ئازادیخوازانە کە ئاسایش دێنێت و ئەگەر ئەو چەکە دانرێتە سەر ئەرز، دوژمن پێشڕەوی دەکا و ئەگەر بەرز ڕاگیرێت، بەرگریی دەکات. لەو سۆنگەو پرسی چەکی حزبوڵڵا، پرسی داهاتووی لوبنان، فەلەستین و تەنانەت هەموو ناوچەکەیە و باشترە بڵێین، پرسی چەکی هەموو ئۆمەی ئیسلامییە و چەکی شەڕافەتە و پێویستە هەموو ئۆمەی ئیسلامی بەرگری و داکۆکی لو چەکە بکەن.
بڕیاری چەکدانانی حزبوڵڵا، بڕیارێکی ناوخۆیی نییە
لە کۆرتاییدا زێنەب فەرحات بە ئاماژە بەوەی کە بڕیاری دەوڵەتی لوبنان بۆ چەکدانانی حزبوڵڵا بڕیارێکی ناوخۆیی نییە و بڕیارێکی ئەمریکاییە، وتی: دەسەڵاتی لوبنان لەوبارەیە بڕیاردەر نییە و ئەوە ئەمریکایە کە بە گوشاری ڕاستەوخۆی عەرەبستان و لە ڕێگەی مووچەخۆرانێکی وەک جۆزێف عەون و نواف سەلام و کەسانێکی تر ئەو بڕیارە لە پێناو پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوینی نوێ پێش دەخات. بەوەشەوە پلانی باسکراو بە هۆی کشانەوەی وەزیرانی شیعە لە ئەنجومەنی وەزیرانی لوبنان، کۆدەنگی پێویستی نییە و جاڕنامەی گشتیی لوبنان کە لە 1943 و بەپێی ڕێککەوتنی تایفەیی داڕشتراوە، ئەو ڕێگەیە بە دەوڵەت نادات کە لە دەرەوەی بڕیاری ئازادکردنی یەکجاریی خاکی وڵات و یەکپارچەیی ئەو وڵاتە بڕیار بدات. دیارە حزبوڵڵا چەک دانانێت و بەو بڕیارەی ئەگەری ئەوە هەیە کە هاوکاتی گرتنەبەری نافەرمانی مەدەنی، بەرەوڕووی کەڵکئاوەژوویی لە کابینە، هەڵوەشانەوەی دەوڵەت و وەستانی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی بێت. بەڵام حزبوڵڵا بەهێزتر لەوەیە بکرێ هەڕەشەی لێ بکرێت. ئەگەرچی حزبوڵڵا هیچکات مەیلی لە شەڕ و تێهەڵچوونی ناوخۆیی نییە و چەکی دەستی تەنیا دوژمنی زایۆنی نیشانە گرتووە.
Your Comment