دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بە قازانجی کێیە؟

ئاژانسی هەواڵی مێهر، بەشی نێودەوڵەتی: لە 27ی سێپتامبێری ئەمساڵی زایینی، نەوتی خاوی هەرێم دیسان لە ڕێگەی بۆریی عێراق-تورکیا ڕەوانەی بازاڕە نێودەوڵەتییەکان کرا. ئەم بابەتە پاش وستانی چەند ساڵە، بە ناوبژیگەریی ئەمریکا لە نێوان هەولێر و بەغدا و کۆمپانیا چالاکەکانی هەرێمی کوردستان مسۆگەر بوو.

بەپێی ئەم ڕێککەوتنە کە تەنیا تا 31ی دیسامبێر شەرعیەتی هەیە، هەرێم لە قۆناغی سەرەتاییدا نزیکەی 230 هەزار بەرمیل نەوت بەڕێی بازاڕ دەکات و پاش سازان بۆ درێژەدان بە ڕێککەوتنەکە، ئەو ڕێژەیە لە قۆناگەکانی دواتردا زیاد دەکات.

ڕێشەی ناکۆکییەکان و پاشهاتی وەستانی هەناردە

ڕەوتی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ تورکیا لە مارچی 2023دا و پاش حوکمی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی بەقازانجی دەوڵەتی ناوەندی عێراق و پێشێلکاریی پەیمانی 1973ی نێوان بەغدا و ئەنقەرە، وەستا. ئەمکارە بوو بە هۆی پچڕانی سەرچاوەی سەرەکیی داهاتی هەرێم و قەیرانی بوودجەی.

ئەگەرچی ئەنقەرە لە ئاکتەوبری 2023دا ڕایگەیاند کە ئامادەی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت لە هەرێمە، بەڵام ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، مافی هەناردە و شێوەی پێدانی پارەی کۆمپانیا بیانییەکان و پشکی هەرێم لە داهاتی نەوت، بوونە ئاستەنگ لە بەردەم ئەو داواکارییەش.

بردنەوەی سێ‌قۆڵیی هەولێر، بەغدا و واشنتۆن

دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، سەرکەوتنی هەموو لایەنەکانی بەدواوە بوو: بۆ هەولێر و لە ئەگەری پابەندیی بەغدا بە بەڵێنەکانی، ئەو ڕێککەوتنە دەتوانێ سەقامگیری ئابووریی بەدواوە بێت. بۆ بەغدا، ڕێککەوتنەکە بۆ ماوەیەکی کاتی شەڕ و ناکۆکیی لەگەڵ هەولێر کەم دەکاتەوە و ڕوخساری سیاسی و سەرمایەدانەرانەی عێراق لە ئاستی نێودەوڵەتی وەدەر دەخات. بۆ تورکیا کۆتایی‌هێنەری ململانێی لەگەڵ بەغدایە و بۆ واشنتۆن، ڕێخۆشکەری سڕینەوەی ناکۆکییەکانی بەغدا-واشنتۆنە.

دیپلۆماسی بەردەوامی ئەمریکا؛ هۆکاری سەرکی ئاشتەوایی

دیپلۆماسی بەردەوامی ئەمریکا بۆ چارەسەریی کێشەی نێوان هەولێر و بەغدا ڕۆڵێکی دیاری‌کەری بوو. دەوڵەتی ترامپ لە رێگەی دیپلۆماسی بازرگانی، لایەنەکانی ڕازی بە قبووڵ‌کردنی ڕێککەوتنێک کرد کە هەم مافی دارایی و وزەی هەرێمی کوردستانی پاراستووە و هەمیش ویستی دێرینەی بەغدا بۆ کۆنتڕۆڵی فرۆشی نەوتەکەی نرخاندووە.

بەپێی ئەم ڕێککەوتنە، کۆمپانیای دەوڵەتی نەوتی عێراق(SOMO) نرخدانانی نەوتی هەرێمی لە ئەستۆ دەبێت و نەوتەکە لە بەندەری جیهانی تورکیا بار دەکرێن و کۆمپانیا نێدەوڵەتییە چالاکەکان لە کوردستانیشدا تێچووی خۆیان وەردەگرن و دواجار داهاتی نەوتەکە دەڕژێتە حیسابێکی پارێزراو لە بانکی سیتی‌بانکی ئیمارات.

ئاستەنگەکانی بەردەم و مەترسییە سیاسییەکان

سەرەڕای ئەم ڕێککەوتنە، هۆکارگەلێکی جۆراوجۆر هەن کە دەتوانن هاوکێشەکە تێک بدەن و یەک لەوان هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی نوامبێری عێراقەو کە لەگەڵ گۆڕاینی هاوکێشەی هێزی لە بەغدا، ئەگەری ئەوەی هەیە کە دەوڵەتی ناوەندی بۆ تەرکیزی زیاتر لە سەر داهاتی نەوت هان بدات. جگە لەوە پەسند کرانی یاسای بوودجەی نوێی نیشتمانی عێراق لە ساڵی 2026، بۆ جارێکی تر پرسی پشکی هەرێم لە بوودجە و ڕێژەی نەوتی تووشی ململانێ دەکاتەوە.

لە لایەکی ترەوە، تورکیاش بە دوای درێژکردنەوە یان پێداچوونەوە بە پەیمانی 1973ـیە کە لە هاوینی 2026دا هەڵدەوشێتەوە. داواکارییە دارایی و بازرگانییەکانی ئەنقەرە لە دانوستانی نوێدا دەتوانێ گەیشتن بە ڕێککەوتنی نوێ ئاڵۆزتر بکات.

هەولێریش ڕەنگە ڕێککەوتنی ئەمدواییە بە هەنگاوێک بۆ سەربەخۆیی زیاتر لە بواری وزەدا وێنا بکات. ئەگەرچی ناهوشیاری لەوبارەیەوە دەتوانێ بە زیانی بێت. واشنتۆنیش لەو ڕێککەوتن و گۆڕانکارییانەی وزەی عێراق وەک ئامرازێک بۆ گوشاری ژێئۆپۆلیتیکی لە دژی ڕووسیا دەڕوانێت؛ بە تایبەت ئەگەر ڕێککەوتنی داهاتووی عێراق و تورکیا لەخۆگری هەناردەی گاز و نەوت بۆ ئەورووپا بێت.

دوورنوێنی ئابووریی هەرێمی کوردستان

ئەو ڕێککەوتنە دەتوانێ هەلێک بێت بۆ بەرزکردنەوەی پێگەی هەولێر وەک ناوەندی وزەی عێراق، تورکیا و تەنانەت ئەورووپا؛ بەو مەرجەی کە ئاسایش و پاڵپشتیی پێویستی بۆ دابین بکرێت. بەهرەمەندیی پاوەجێ لە سەرچاوە مەزنەکانی وزەی کوردستان، دەتوانێ نە تەنیا ئاسایشی وزەی تورکیا و ئەورووپا تۆکمە بکات، بەڵکوو یارمەتیدەری کەمکردنەوەی نرخی بازاڕی جیهانی و تۆکمەی ستراتژیکی واشنتۆن بۆ کەمکردنەوە لە ئینتیمای هاوپەیمانانی بە مسکۆش بێت.