ڕێککەوتنی نەوتی هەرێم و بەغدا، بە قازانج یان زیانی کورد

ئاژانسی هەواڵی مێهر، بەشی ئابووری: هەمان نەوتێک کە بڕیار بوو بنەمای ئابووریی سەربەخۆیی کوردەکانی هەرێم بێت، بۆ جارێکی تر ڕادەستی دەوڵەتی فیدراڵی عێراق کرایەوە و بەپێی ڕێککەوتنی 25ی سێپتامبێری 2025، ئیدارەی هەناردەی نەوتی هەرێم ڕادەستی کۆمپانیای بازاڕدۆزیی نەوتی عێراق(سۆمو) کرا؛ ڕووداوێک کە دەتوانێ بە مانای کۆتایی فرۆشی سەربەخۆی نەوت لە لایەن هەولێر و خەونی دێرینی سەربەخۆییان بێت.

تەسلیم‌بوونی هێمایین

کاتی ڕێککەوتنەکە بەجوانی لایەنی هێمایینی ئاشکرا دەکات؛ 25ی سێپتامبێری 2017، زیاتر لەسەدا 92ی خەڵکی کوردی عێراق بە پشتبەستن بەو باوەڕەی کە داهاتی نەوتی دەتوانێ پاڵپشتی ئابووریی سەربەخۆیان بێت، دەنگیان بە سەربەخۆیی دا. لەو ساڵانەدا هەرێم وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ گرێبەستی وزەی سەربەخۆی دەبەست و بەبێ پرسی بەغدا نەوتی لە ڕێگەی تورکیاوە هەناردە دەکرد.

بەلام دروست 8 ساڵ دواتر و لە هەمان ڕۆژدا، سەرکردەکانی هەرێم ناچار بوون، دەست لە سەربەخۆیی ئابوورییان بشۆنەوە. هەر بۆیە محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆک‌وەزیرانی عێراق ئەو ڕێککەوتنەی بە دەسکەوتێک دەزانێ کە بەغدا نزیکەی دوو دەیەیە هەوڵی بۆ دەدا و دەڵێ: "چاودێریی فیدراڵ یارمەتیی دابەشکردنی دادپەروەرانەی سەرچاوەکان دەدا و دەبێتە هۆی تۆکمەی پێگەی عێراق لە بازاڕە جیهانییەکانی وزەدا".

تێچووی پراگتیسم

ژمارە و ڕەقمەکانی ئەو ڕێککەوتنە بە باشی نیشاندەری پێگەی لاوازی هەولێرە و ئەگەر لە مارچی 2023ـه‌وە هەرێم بە هۆی سکاڵای نێودەوڵەتی بێبەش بوو لە هەناردەی نەوت، ئێستاکە و پاش ئەم گرێبەستە، دۆش‌داماوی بووژانەوەی داهاتە نەوتییەکانی دەبێت کە بە گوێرەی خوارەوە پشکبەندی کراوە:

ـ پشکی بەغدا: ڕۆژانی 230 هەزار بەرمیل بە نرخی نزیکەی 65 دۆلار کە مانگانە دەکاتە 448.5 ملیۆن دۆلار داهات بۆ بانکی ناوەندیی بەغدا.

ـ پشکی هەرێم: تەنیا 50 هەزار بەرمیل بە بایەخی نزیک بە 97.5 ملیۆن دۆلار؛ واتە بەغدا زیاتر لە چوارهێندەی هەرێم لە نەوتی هەرێم پشک دەبات.

ـ پشکی کۆمپانیا بیانییەکان: بۆ پاراستنی سەرمایەدانەری، کۆمپانیاگەلی نێودەوڵەتیی چالاک لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم، لە بری هەر بەرمیل نەوتێک 16 دۆلار وەردەگرن و ئیزنی ئەوەیان پێدراوە کە لە هەر بەرمیلێک، 40 لیتر نەوت بۆ خۆیان گل بدەنەوە.

ـ بڕگەکانی تر: هەرێم دەبێ نیوەی داهاتی نانەوتیی فیدراڵ لە هەرێمیش ڕادەستی بەغدا بکات و لە بەرامبەردا دەوڵەتی ناوەندی بەڵێنی داوە کە مانگانە نزیکەی یەک تریلیۆن دیناری عێراقی (نزیکەی 758 ملیۆن دۆلار) بۆ مووچە و تێچووەکان بداتە هەولێر.

لە سەربەخۆییەوە تا ئیتنیمای ئابووری/سیاسی

کوردستانی هەرێم سەردەمانێک نەوتەکەی بە هۆکارێک بۆ سەربەخۆیی خۆی دەناساند و وەزارەتی نەوتی هەرێمیش وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ دەجووڵایەوە و گرێبەستی واژۆ دەکرد، بەڵام ئێستا ئەو سەردەمەی کۆتایی پێهاتووە و مەسروور بارزانی سەرۆکی هەرێم، کاتێک دەڵێ "ئەم ڕێککەوتنە پەیوەندیی دووبارەی هەرێم بە بازاڕە جیهانییەکان دەستەبەر دەکات و مافی دەستووریی هەرێم دەپارێزێت"، خەریکە ڕێککەوتنێک دەنرخێنێت کە دەسکەوتەکانی باوکی دەباتە ژێر پرسیار.

هاوکات وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو ڕێککەوتنە بە گەڕانەوەی "سەروەریی نیشتمانی" بە سەر سەرچاوەکاندا دەزانێت و بەم ڕوانگەی، ڕاشکاوانە دان بە دەسەڵاتی ڕەهای بەغدادا دەنێت.

یارییەکی گەورەتر

ئەم ڕێککەوتنە تەنیا گرێبەستێکی ئابووری نییە؛ بەڵکوو پێناسەی دووبارەی پێگەی هەرێم لە پێکهاتەی فیدراڵی عێراق و کۆتایی ئەزموونی کەمخایەنی سەربەخۆیانەی هەرێم بە سەر سەرچاوەکانیەتی. هاوکات ئەنجامی هەوڵێکی چەند قۆڵیی و هاوئاهەنگی عێراق، ئێران و تورکیا بۆ پاشەکشێدان بە هەولێر لە دوای فیدراڵیزمی 2017ـه‌یە کە لەم گرێبەستەدا و بە بەستنەوەی ئابووریی هەرێم بە بەغدا، دەگەنە ئامانجی خوازراویان.

بۆ خەڵکی ئاسایی کوردیش، ئەم ڕێککەوتنە پاشهاتگەلێکی دووفاقەی هەیە: لە لایەکەوە گەڕانەوەی هەناردەی نەوت دەتوانێ سەقامگیریی ماڵی و پێدانی مووچەکان دەستەبەر بکات؛ بەڵام لە لایەکی ترەوە، ناچاریان دەکات لە فەرامۆش‌کردنی خەونی سەربەخۆیی؛ لانی‌کەم بەپێی ئابووریی نەوتی.